Muis (geslacht Mus), is de algemene naam die over het algemeen maar onnauwkeurig wordt toegepast op knaagdieren die over de hele wereld voorkomen met een lichaamslengte van minder dan ongeveer 12 cm. In een wetenschappelijke context verwijst muis naar een van de 38 soorten in het geslacht Mus, wat het Latijnse woord is voor muis. De huismuis (Mus musculus), afkomstig uit Centraal-Azië, heeft zich gevestigd bij menselijke populaties in veel andere delen van de wereld.
Binnen het geslacht zijn er vier onderscheidende groepen:
- stekelmuis (ondergeslacht Pyromys)
- spitsmuis (ondergeslacht Coelomys)
- rijstveldmuis
- huismuis (ondergeslacht Mus), en Afrikaanse muizen (ondergeslacht Nannomys)
Algemene kenmerken van de muis
Muizen hebben een slank lichaam, een stompe of spits toelopende snuit. Ze zijn dun behaard, hebben opvallende oren, smalle achterpoten met kale zolen en scherpe, kleine klauwen. De dun behaarde staart lijkt kaal. Deze kan ongeveer even lang zijn als het hoofd en lichaam, of veel korter zijn. Een van de grootste soorten is de platharige muis uit het schiereiland India. Deze weegt ongeveer 18 gram, heeft een lichaam van 10 tot 12 cm lang en een kortere staart. De kleinste is waarschijnlijk de dwergmuis uit Sub-Saharisch Afrika. Deze muis weegt 3 tot 12 gram, heeft een lichaam van 6 tot 8 cm lang en een korte staart van 3 tot 6 cm.
Vacht en kleuren muis
Er is aanzienlijke variatie in de vachtstructuur en -kleur tussen de soorten van het geslacht Mus. Aan het ene uiterste bevinden zich de soorten met stekelachtige vacht. Hun bovenkant en onderkant is bedekt met platte, geribbelde stekels die zich nestelen in zacht onderhaar. Aan het andere uiterste bevinden zich de spitsmuizen, waarvan de zachte, korte en dichte vacht wollig of fluweelachtig lijkt.
Alle andere soorten hebben een zachte of licht ruwe, matig dikke vacht met korte of lange haren. Een veelvoorkomende kleurcombinatie bij veel muizen is:
- grijsbruine bovendelen
- witte onderdelen
- witte voeten
- een staart die boven donker en onder wit is
Variaties op dit patroon zijn bovendelen in buff, blauwgrijs, zwartgrijs, roodbruin of chocoladebruin. De voeten kunnen wit zijn of dezelfde kleur hebben als de bovendelen. De staart kan tweekleurig zijn of egaal donkergrijs tot donkerbruin.
Graaftechniek, voeding en broedseizoen
De muis is een nachtdier en komt voornamelijk voor in zijn natuurlijke habitat, hoewel sommige af en toe overdag foerageren. Muizen leven op de grond, hoewel sommige soorten ook behendige klimmers en springers zijn en ook kunnen zwemmen. Een paar soorten zijn gespecialiseerd in het graven van holen en worden zelden boven de grond gezien. De meeste soorten, vooral die in savannes en graslanden leven, graven holen en kamers waarin ze bolvormige nesten van droog plantaardig materiaal bouwen. In een ongerept ecosysteem worden soorten van het geslacht Mus door reptielen, zoogdieren en vogels (vooral uilen) opgegeten.
Graaftechniek
De eenvoudige maar effectieve graaftechniek van muizen wordt geïllustreerd door de Ryukyu-muis (M. caroli). Deze muis maakt de grond los met zijn snijtanden, draagt een lading puin in zijn mond en stapelt het buiten de ingang van het hol. In de met dijken omgeven rijstvelden van Thailand duiden kleine hoopjes grond onder gaten in de dijk op de aanwezigheid van Ryukyu-muizen.
Elke opening is de ingang van een tunnel die omhoog loopt naar een nestkamer boven het waterniveau. Deze leidt vervolgens naar een andere opening aan de andere kant van de dijk. Bossoorten kunnen ook holen graven, maar de meeste van hen bouwen nesten in rotsspleten of onder rottende boomstammen. De grijze buikdwergmuis uit Sub-Saharisch Afrika graaft schijnbaar niet, maar maakt gebruik van paden die zijn gemaakt door grotere knaagdieren.
Voeding
De voeding varieert per soort. Buitenshuis eet de huismuis zaden en insecten; binnenshuis eet hij bijna alles wat verteerbaar is. De meeste andere soorten eten een combinatie van plantaardige delen (vooral zaden), insecten en andere ongewervelde dieren. De magen van grijze buikdwergmuizen die gevangen zijn in Oost-Afrika bevatten plantaardige delen, stukjes schors, insecten en wormen.
Broedseizoen
Afhankelijk van de soort en geografische regio kunnen muizen het hele jaar door broeden of alleen tijdens de natte seizoenen in zuidelijke breedtegraden en van lente tot herfst in noordelijke breedtegraden. Behalve de huismuis, die tot 14 worpen per jaar kan hebben (1 tot 12 jongen per worp), is er weinig informatie over de voortplantingsbiologie van de meeste soorten. In de woestijnen van India krijgt de kleine Indiase veldmuis 1 tot 13 jongen per worp en plant zich het hele jaar door voort. In Zuidoost-Azië wordt gemeld dat de lichtbruine muis in juli en december worpen van twee tot zes jongen krijgt. De dwergmuis plant zich in Oost-Afrika voort tijdens de natte seizoenen van april tot juni en september tot december en krijgt worpen van twee tot acht jongen.
Geografische distributie en habitat
Alle soorten van Mus zijn inheems in Eurazië en Afrika, waar ze voorkomen van laaglanden tot bergtoppen. De vijf soorten in het subgenus Pyromys worden gevonden in Sri Lanka, India en het vasteland van Zuidoost-Azië. Een groot deel van hun verspreidingsgebied bestond oorspronkelijk uit open graslanden of grasrijke plekken in bossen. Bijvoorbeeld, de muizensoort Shortridge's muis is gevonden in hoge grassen en dwergbamboe die groeien tussen teakbossen in Thailand.
De negen leden van het subgenus Mus worden aangetroffen in heel Eurazië en Noord-Afrika in verschillende habitats. Schaars begroeide woestijnen, steppes, rotsachtige hellingen, open graslanden en grasrijke plekken in tropische loofbossen, braakliggende velden en akkers op noordelijke breedtegraden, en rijstvelden in de Aziatische tropen. Vier van deze soorten, waaronder de huismuis, zijn buiten hun natuurlijke verspreidingsgebied terechtgekomen als gevolg van menselijke vestiging.
De aardkleurige muis is inheems in het schiereiland India, Nepal en Pakistan, maar is geïntroduceerd in Noord-Sumatra. De lichtbruine muis heeft een natuurlijke verspreiding over het vasteland van Zuidoost-Azië en Zuid-China, maar komt ook voor in rijstvelden op Sumatra en Java, waar hij waarschijnlijk is geïntroduceerd. Ryukyu-muis komt voor in heel Zuidoost-Azië, inclusief Taiwan en de Ryukyu-eilanden, waar hij leeft in rijstvelden en andere graslandbouwgronden; mensen hebben deze soort blijkbaar geïntroduceerd op het Maleisisch Schiereiland, Sumatra, Java en ten oosten van de continentale marge op het eiland Flores, waar hij voorkomt in rijstvelden.
